Pandwet en pandregister in de praktijk

De nieuwe Wet Roerende Zekerheden van 11 juli 2013 (hierna “Pandwet” genoemd) is vanaf 1 januari 2018 in werking getreden. Deze werd inmiddels grondig gewijzigd door de wet van 25 december 2016.

In eerdere artikels, informeerden we u reeds uitvoerig over deze wetgeving die een stevige modernisering van het Belgisch zekerheidsrecht met zich mee brengt.

De inwerkingtreding van de Pandwet liet op zich wachten omdat de concrete uitwerking van een essentieel element ervan, namelijk het Nationaal Pandregister (hierna "pandregister"), veel meer tijd vergde dan verwacht werd.

Het Koninklijk Besluit van 14 september 2017 heeft bepaald dat de Pandwet uiterlijk op 1 januari 2018 in voege moest treden, en ook op welke wijze het pandregister mag gebruikt worden.

1. Korte beschrijving van de nieuwe Pandwet en het Nationaal Pandregister

De Pandwet voert een "bezitloos" pand in op roerende goederen, waardoor het eindelijk mogelijk wordt om een goed te verpanden zonder dat een buitenbezitstelling vereist is. Dit betekent concreet dat men voortaan iets in pand kan geven zonder dat men het moet afgeven aan de kredietverlener. Precies daarom was het noodzakelijk dat een pandregister werd ingevoerd voor de registratie van het pandrecht en het eigendomsvoorbehoud, namelijk om deze tegenstelbaar te maken tegenover derden.

Daarnaast wordt een wettelijke verankering ingevoerd van het eigendomsvoorbehoud en het retentierecht dat aanleiding geeft tot het preferentieel recht van de onbetaalde verkoper. De wetten betreffende het pand op de handelszaak en de landbouwvoorrechten worden afgeschaft wegens overbodig.

Het pandregister dient om het pandrecht tegenstelbaar te maken tegenover derden

Voortaan zal elke pandhouder verplicht zijn om zijn pandrecht veilig te stellen door een eenvoudige registratie ervan. Vanaf dat ogenblik wordt het pand tegenstelbaar ten opzichte van derden.

De registratie in het pandregister van het eigendomsvoorbehoud daarentegen is facultatief en dus niet verplichtend. In sommige gevallen is registratie echter wel aangeraden, vooral ingeval roerende goederen worden voortverkocht aan een derde-professional of wanneer verkochte roerende goederen onroerend worden door incorporatie (bv. onderdelen en uitrustingen van gebouwen zoals keukenkasten, buizen, verwarmingstoestellen, zonnepanelen, enz.).

Zoals eerder gesteld, bestaat het doel van het pandregister er in derden op een objectieve wijze te informeren over het bestaan van een pandrecht en rangconflicten op te lossen; wie eerst registreert komt in eerste rang.

De tegenstelbaarheid aan derden is uiterst belangrijk, zowel voor kredietverleners als voor de ondernemingen en gezinnen die aangewezen zijn op externe financiering. Dit is eveneens belangrijk indien men een roerend goed, bv. een auto, wenst te kopen, waarvan men vanaf nu kan nagaan of daar een pandrecht of eigendomsvoorbehoud op rust.

Professionele verkopers doen er goed aan telkens het pandregister te raadplegen vooraleer een roerend goed aan te kopen. Zij zullen zich niet meer met succes kunnen beroepen op het principe van art. 2279 B.W., namelijk dat in verband met roerende goederen “bezit als titel” geldt als zij het pandregister niet voorafgaandelijk hebben geconsulteerd; zij moeten zich met andere woorden ervan vergewissen dat het goed in kwestie niet verpand of belast is met een eigendomsvoorbehoud. De derde koper te goeder trouw heeft niet dezelfde zorgvuldigheidsplicht als de professionele verkoper en kan dus niet het voorwerp worden van een volgrecht of een terugvordering (revindicatie) indien hij een verpand goed of een goed belast met een eigendomsvoorbehoud aankoopt.

Het pandregister valt onder het beheer van de Algemene Administratie van de Patrimoniumdocumentatie van het FOD Financiën, dat op 23 november 2017 daaromtrent een circulaire uitbracht met een toelichting van de Pandwetgeving.

Het pandregister is een webtoepassing die steunt op een gegevensbank en die volledig autonoom functioneert. Dit betekent dat de pandhouder (al dan niet vertegenwoordigd) of de verkoper zelf rechtstreeks, en zonder tussenkomst van wie dan ook, zijn pandrecht of eigendomsvoorbehoud kan registreren in het pandregister en deze registratie autonoom kan beheren. Dit heeft voor gevolg dat er geen tussenkomst van de bewaarder is ingeval van discussie over de juistheid van de ingevoerde gegevens, noch is er toezicht op de hoedanigheid van de lasthebber (zie verder).

Hier onder vindt u een toelichting over de registratie in het pandregister.

2. Wie kan zich registreren in het pandregister? 

De toegang tot het pandregister staat in principe open voor iedereen.

Anderzijds is de mogelijkheid om gegevens te registreren verbonden aan bepaalde voorwaarden, namelijk:
a) voor een pandovereenkomst kan alleen de pandhouder, diens vertegenwoordiger of een lasthebber van de pandhouder of vertegenwoordiger gegevens registreren in het pandregister;
b) voor een eigendomsvoorbehoud kan alleen de verkoper of diens lasthebber gegevens registreren in het pandregister.

Omdat de toegang tot het pandregister enkel mogelijk is middels een identiteitskaart en de code ervan, moeten buitenlandse pandhouders of houders van een eigendomsvoorbehoud voor de registratie in het pandregister beroep doen op een Belgische tussenpersoon, een lasthebber. Die lasthebber treedt dan voor hen op en zal door middel van zijn eigen identiteitskaart voor hen inloggen op het geïnformatiseerde systeem. Hier is het uiterst belangrijk dat er goede afspraken worden gemaakt over wat er na de lastgeving moet gebeuren met de sleutel tot het pandregister.

Enkel de pandhouder (of zijn vertegenwoordiger) en de verkoper, houder van het eigendomsvoorbehoud, zijn aansprakelijk voor het registreren van onjuiste gegevens in het pandregister. De pandhouder is verplicht de registratie te verwijderen van zodra het pandrecht ten einde komt.

3. Identificatie en authentificatie van de pandhouder of de verkoper

Iedere gebruiker van het pandregister moet zich authentificeren door middel van de identiteitskaart en code.

Authenticatie is het proces waarbij de identiteit van een persoon wordt geverifieerd om de verzekering te krijgen dat een persoon is wie hij beweert te zijn.

Grote gebruikers van het pandregister kunnen met de Algemene Administratie van de Patrimoniumdocumentatie (FOD Financiën), een overeenkomst afsluiten als "geregistreerde gebruiker". In die overeenkomst wordt het gebruik van het pandregister, de authenticatie en het rollenbeheer van het personeel (gemachtigd door de geregistreerde gebruiker om voor hem het pandregister te gebruiken) geregeld. Deze mogelijkheid is weggelegd voor onder meer advocatenkantoren en grote financiële instellingen.

Bij elke verrichting in het pandregister wordt een nieuw identificatienummer gegenereerd en afgeleverd, dat vereist is om een volgende verrichting met betrekking tot ditzelfde geregistreerd pandrecht of eigendomsvoorbehoud te kunnen uitvoeren.

4. Welke gegevens moeten in het pandregister opgenomen worden?

4.1 Voor het registreren van het nieuw pandrecht:

1° de identiteit van de pandhouder of van de vertegenwoordiger;
2° de identiteit van de pandgever;
3° in voorkomend geval, de identiteit van de lasthebber van de pandhouder of van de vertegenwoordiger;
4° de beschrijving van de bezwaarde goederen;
5° de beschrijving van de gewaarborgde schuldvorderingen;
6° het maximale bedrag ten belope waarvan de schuldvorderingen gewaarborgd zijn en waarvoor registratie plaatsvindt;
7° de verklaring van de pandhouder, de vertegenwoordiger of hun lasthebber dat de pandhouder of vertegenwoordiger aansprakelijk is voor alle schade ten gevolge van de registratie van onjuiste gegevens.

Het bezwaarde goed waarvoor registratie plaatsvindt moet voldoende "aanduidbaar" zijn, omdat het naast de identiteit van de pandgever deel uitmaakt van de zoektermen bij raadpleging van het pandregister. In een vrij tekstveld van het webformulier kan een min of meer precieze aanduiding van het bezwaarde goed worden vermeld: de pandhouder neemt de nauwkeurige aanduiding van de bezwaarde goederen in de pandovereenkomst verkort of volledig over. Om elke twijfel uit te sluiten kan zelfs een uittreksel uit de overeenkomst als pdf-bestand worden toegevoegd. Ook voor de gewaarborgde schuldvordering(en) die in het pandregister worden omschreven, voorziet het pandregister in de mogelijkheid om een tekstgedeelte uit de overeenkomst in het webformulier te kopiëren.

4.2  Voor de registratie van het nieuw eigendomsvoorbehoud:

Dit komt overeen met de gegevens die moeten ingebracht worden voor een pandovereenkomst.

Daarnaast moeten voor de registratie van een eigendomsvoorbehoud enkel de verkochte goederen en de onbetaalde koopprijs worden vermeld, en moet door de verkoper of zijn lasthebber een gelijkaardige aansprakelijkheidsverklaring worden onderschreven als deze van de pandhouder, de vertegenwoordiger of hun lasthebber, vooraleer de registratie kan worden voltooid.

5. Betaling van de retributie om de registratie te voltooien en bevestigen

Na bevestiging van de ingevoerde gegevens wordt de gebruiker (pandhouder, verkoper onder eigendomsvoorbehoud, vertegenwoordiger, lasthebber) doorgestuurd naar een scherm waar de betaling van de verschuldigde retributie (zie hiervoor punt 8) wordt afgewikkeld. De retributie moet dus vooraf betaald worden.

De niet-geregistreerde gebruiker voert een gewone online betaling uit via de beveiligde elektronische betalingsmodule WorldLine.

Geregistreerde gebruikers daarentegen betalen via hun provisierekening (waarbij het systeem voor de uitvoering van de transactie nagaat of de rekening voldoende geprovisioneerd is).

Na de uitvoering van de betaling, ontvangt de gebruiker een uniek identificatienummer waarmee hij de registratie kan wijzigen, vernieuwen, verwijderen, overdragen of (enkel in het geval van een pandrecht) een rangafstand kan verwezenlijken. Er wordt hem ter bevestiging tevens een digitaal (pdf-)document afgeleverd met alle gegevens van de registratie en waarvan de integriteit wordt gewaarborgd door een elektronische handtekening. Het kan gedownload en geprint worden.

6. Andere verrichtingen

Het geregistreerd pandrecht of eigendomsvoorbehoud kan ook in het pandregister vernieuwd, gewijzigd, verwijderd, overgedragen worden of er kan ook van een pandrecht rangafstand gedaan worden.

• Alleen een pandhouder (c.q. vertegenwoordiger), verkoper of lasthebber kan registratie wijzigen, vernieuwen, verwijderen;
• Alleen een pandhouder (c.q. vertegenwoordiger) of lasthebber kan rangafstand of de overdracht van een pand invoeren;
• Alleen een verkoper (c.q. vertegenwoordiger) of lasthebber kan een overdracht van eigendomsvoorbehoud invoeren.

Alle transacties die in het pandregister gebeuren, worden bewaard in chronologische volgorde.

De registratie van een pandrecht en van een eigendomsvoorbehoud vervalt na verloop van 10 jaar, maar deze termijn is vatbaar voor herhaalde vernieuwing voor een nieuwe termijn van 10 jaar. Deze vernieuwing van de registratie moet gebeuren voor het verstrijken van de termijn van 10 jaar, zo niet heeft dat verval van registratie als gevolg waardoor men opnieuw moet registreren met alle kosten vandien en rangverlies.

Bij een wijziging van een registratie worden zowel de oorspronkelijke registratie als de wijziging opgeslagen.

Bij de overdracht van een pandrecht, moet de overdrager instaan voor de registratie.

Een rangafstand inzake pandrecht wordt geregistreerd door diegene die zijn rang afstaat.

De pandgever en verkoper zijn aansprakelijk voor de registratie van onjuiste gegevens

De pandhouder is verplicht een volledige verwijdering uit te voeren in geval van betaling van de gewaarborgde schuld, alsook voor de verkoper, die een eigendomsvoorbehoud heeft laten registeren, ingeval de koper de volledige prijs van het gekochte goed heeft betaald. In dat geval is deze registratie niet meer raadpleegbaar, maar deze wordt wel opgeslagen in de database en kan door de bewaarder van het pandregister achterhaald worden bij eventuele latere betwistingen.

Een gedeeltelijke verwijdering is mogelijk (door vermindering van het geregistreerde maximaal bedrag tot beloop waarvan de schuldvorderingen gewaarborgd zijn, of door de verwijdering van een deel van de goederen waarop het pandrecht slaat en waarvoor registratie werd genomen).

7. Het raadplegen van het pandregister

Om het pandregister te kunnen raadplegen moeten de identiteitsgegevens van de pandgever of de koper onder eigendomsvoorbehoud ingevuld worden.

Indien er geen resultaat is, levert het register een document af met de vermelding "geen zoekresultaten", het tijdstip van de raadpleging en de zoekgegevens.

Zijn er meerdere resultaten, dan kan de gebruiker zijn zoekopdracht richten naar het goed waarvoor hij een attest vraagt, via de aanduiding van het bezwaarde goed.

Ingeval er een resultaat is voor een zoekopdracht, dan wordt een document afgeleverd met de identiteit van de pandhouder (of zijn vertegenwoordiger of lasthebber) en de pandgever en alle gegevens die in het pandregister geraadpleegd kunnen worden over het pand en de schuldvordering.

7.1 Wie kan het register raadplegen?

Iedereen kan onder de gestelde voorwaarden het pandregister raadplegen.

Er zijn echter wel een aantal drempels ingebouwd om de ongelimiteerde raadpleging van het pandregister af te remmen, namelijk :

• Elke raadpleging vereist de voorafgaande betaling van een retributie,
• de identiteit van elke persoon die een opzoeking doet wordt in het systeem bijgehouden waardoor elke zoekopdracht opspoorbaar is.

Deze drempels zijn niet enkel bedoeld om misbruik van het pandregister tegen te gaan maar hebben ook de bescherming van de privacy op het oog, namelijk :

• De identificatie van de personen die het pandregister raadplegen moet ook toelaten aan de pandgever en de koper onder eigendomsvoorbehoud om aan de hand van de raadplegingsgeschiedenis na te gaan welke personen hun gegevens hebben geraadpleegd tijdens de laatste zes maanden;
• Er wordt een uitdrukkelijke aansprakelijkheid ingevoerd voor oneigenlijk en commercieel gebruik van de gegevens die uit het pandregister ingewonnen worden, hetgeen een inbreuk uitmaakt op de privacywetgeving en de gebruiker aansprakelijk stelt voor gebeurlijke schade;
• Raadpleging is mogelijk op basis van welbepaalde criteria. Een raadpleging op basis van free tekst is niet mogelijk. Op die manier wordt een opzoeking at random onmogelijk hetgeen een bijkomende drempel vormt tegen schendingen van de privacy.

De pandgever en verkoper krijgen een waarschuwing indien er sprake is van “oneigenlijk en commercieel” gebruik.

Aan de pandgever en de koper onder eigendomsvoorbehoud wordt de mogelijkheid geboden om aan de hand van de raadplegingsgeschiedenis na te gaan welke personen hun gegevens hebben geraadpleegd tijdens de laatste zes maanden. Deze raadpleging is kosteloos.  

8. Bedrag van de retributie

De verschuldigde retributies verschillen naar gelang het bedrag van de gewaarborgde schuldvorderingen of de verkoopprijs van het roerend goed dat onder eigendomsvoorbehoud verkocht werd.

Deze retributies bedragen per zoekopdracht :

• van 20 tot 500 EUR voor de registratie van een pand of de vernieuwing ervan in het pandregister;
• van 12 tot 300 EUR voor de wijziging van de registratie van een pandrecht of een eigendomsvoorbehoud in het pandregister;
• van 8 EUR tot 200 EUR voor de volledige verwijdering van de registratie van een pandrecht of een eigendomsvoorbehoud in het pandregister.

De retributie voor het raadplegen van het pandregister bedraagt 5 EUR per raadpleging. Deze retributie is verschuldigd per zoekopdracht. Daarin is begrepen de aflevering van een elektronisch ondertekend document waarin hetzij een negatief zoekresultaat, hetzij één pandrecht of eigendomsvoorbehoud wordt gedocumenteerd.

Voor een rangafstand of overdracht van een pand of eigendomsvoorbehoud is een vaste retributie van 10 EUR verschuldigd.

9. Overgangsbepalingen

Voor de bestaande inpandgevingen van een handelszaak en landbouwvoorrechten moet de overdracht van de bestaande inschrijving naar het Nationaal pandregister gedaan worden binnen een overgangsperiode van 1 jaar, tot 31 december 2018 dus.

Gedurende dat jaar blijft doorhaling van inschrijvingen mogelijk.

Voor wat betreft de overdracht:

• deze overschrijving is kosteloos;
• de data en referte van de bestaande inschrijving moet vermeld worden;
• de overschrijving in het pandregister geldt enkel voor de resterende periode van 10 jaar;
• de schuldeisers behouden hun rechten.

De hypotheekbewaarder of ontvanger van registratie leveren afschriften en getuigschriften af tot 31 december 2018. Tot 31 december 2018 kan er nog doorgehaald worden bij de hypotheekontvanger of registratiekantoor.

De officiële website van het pandregister is https://pangafin.belgium.be en het pandregister is te bereiken via het volgende mailadres pangafin@minfin.fed.be.