De gerechtelijke hervorming

Deze wet, die op 10 december 2013 in het Staatsblad verscheen, heet officieel de “Wet op de hervorming van gerechtelijke arrondissementen en tot wijziging van het Gerechtelijk Wetboek met het oog op een grotere mobiliteit van de leden van de rechterlijke orde”, en vormt aldus een fundamentele kentering in het gerechtelijk landschap.

De hervorming steunt voornamelijk op de beperking van het aantal gerechtelijke arrondissementen (schaalvergroting) en de bevordering van de mobiliteit van de magistratuur en het gerechtspersoneel.

1. De beperking van de gerechtelijke arrondissementen

Voortaan zullen er slechts 12 gerechtelijke arrondissementen zijn in plaats van 27.

De nieuwe arrondissementen vallen samen met de provinciegrenzen en groeperen de oude gerechtelijke arrondissementen als volgt: Antwerpen (Antwerpen, Limburg en Mechelen), Brussel, Leuven, Waals-Brabant (Nijvel), Oost-Vlaanderen (Gent, Dendermonde en Oudenaarde), West-Vlaanderen (Brugge, Kortrijk, Ieper en Veurne), Eupen, Luik (Luik, Verviers en Hoei), Luxemburg (Marche, Neufchateau en Aarlen), Namen (Namen en Dinant) en Henegouwen (Bergen, Doornik en Charleroi).

De Brusselse rechtbanken worden “ontdubbeld” in Nederlandstalige en Franstalige rechtbanken (bijvoorbeeld de “Nederlandstalige rechtbank van koophandel Brussel”).

In de provincie Henegouwen zullen er weliswaar twee parketten zijn, namelijk voor Bergen en Charleroi.

De zetel van de rechtbanken van eerste aanleg worden gevestigd in de provinciehoofdstad.

De wet laat de huidige zittingsplaatsen onveranderd, maar draagt op dat de magistraten voortaan worden benoemd bij de nieuwe rechtbanken. De nieuwe rechtbanken zullen ook nieuwe benamingen dragen al naargelang het gerechtelijk arrondissement waartoe ze behoren. Voor wat betreft de benaming van de arbeidshoven, arbeidsrechtbanken en rechtbanken van koophandel, zal dit afhangen van het ressort van het Hof van Beroep waarbinnen deze gelegen zijn.

Door de territoriale uitbreiding van de arrondissementen zal de mobiliteit van de magistratuur fors toenemen. Rechters zullen waar nodig gemakkelijker in andere rechtbanken ingezet worden, hetgeen ten goede zal komen aan de gerechtelijke achterstand waarmee justitie voor het ogenblik mee kampt.

Notarissen en gerechtsdeurwaarders zullen hierdoor hun werkingsgebied, dat wordt bepaald door het arrondissement, aanzienlijk zien vergroten.

2. Bijzonder reglement en zaakverdelingsreglement

Elke rechtbank zal een bijzonder reglement en een zaakverdelingsreglement moeten opstellen.

Het zaakverdelingsreglement bepaalt de afdelingen en de zittingsplaatsen, alsook de categorieën van zaken die tot de rechtsmacht van een afdeling behoren.

Het bijzonder reglement wordt eerder een instrument van interne organisatie die de dagelijkse werking van de rechtbank moet regelen. Dit reglement wordt opgemaakt door de korpschef die daartoe is bevoegd binnen de drie maanden na zijn aanstelling.

3. Het aantal mandaten wordt verminderd

Door de hervorming zal het aantal magistraten tevens worden teruggedrongen.
De magistraten die worden benoemd in een arrondissement (rechtbank en parket), zullen in subsidiaire orde ook in alle andere rechtbanken (parketten) van eerste aanleg van het rechtsgebied van het hof van beroep worden benoemd.

4. Voorzitter van de vrederechters en rechters in de politierechtbank

De vredegerechten en politierechtbanken zullen zelf instaan voor hun beheer.

In elk gerechtelijk arrondissement zal er een voorzitter – die als korpschef zal optreden - en een ondervoorzitter van de vrederechters en de rechters in de politierechtbank worden aangewezen. Het voorzitterschap zal worden afgewisseld door een vrederechter en een rechter in de politierechtbank. Ook hier zullen de vrederechters in andere kantons dan waar zij zijn benoemd, worden ingezet.

5. De rechtbanken van koophandel en arbeidsrechtbanken

De rechtbanken van koophandel en arbeidsrechtbanken zullen voortaan op het rechtsgebied van het hof van beroep worden georganiseerd (bijvoorbeeld “arbeidsrechtbank Luik, Afdeling Aarlen”). Hoewel het afzonderlijke arrondissementen betreffen, blijven Brussel, Leuven en Waals Brabant (Nijvel) evenwel in het ressort van het Hof van Beroep van Brussel bestaan en behouden hun oorspronkelijke benamingen aangezien deze niet met andere vroegere gerechtelijke arrondissementen zijn gefusioneerd.

6. Overgangsmaatregelen

Met de wet van 21 maart 2014 houdende de wijziging van de eerder genoemde hervormingswet van 1 december 2013, die op haar beurt in het Belgisch Staatsblad verscheen op 24 maart 2014, heeft de wetgever nog snel een aantal overgangsmaatregelen ingevoerd om de overgang naar 12 arrondissementen en de aanstelling van de korpschefs vlot te laten verlopen.

De aanstelling van de korpschefs kon immers niet voor de inwerkingtreding van de wet op 1 april worden afgerond.

Tot groot ongenoegen van het Hof van Cassatie die namens de magistraten verzocht om de hervorming uit te stellen tot het nieuwe gerechtelijk jaar - wegens de problematiek omtrent de aanstelling van de korpschefs -, is de wet toch op 1 april in werking getreden.

De hervorming steunt voornamelijk op de beperking van het aantal gerechtelijke arrondissementen en de bevordering van de mobiliteit van de magistratuur en het gerechtspersoneel

De overgangsmaatregelen zijn noodzakelijk voor de organisatie van de magistratuur tot het ogenblik waarop de aanstelling van de korpschefs definitief rond is.

Zo zullen de bijzondere reglementen (in afwachting van de aanstelling van de korpschefs) nog niet meteen worden opgesteld en blijven de huidige voorlopig behouden. Tevens is er een overgangsregeling voorzien voor (adjunct-) mandaten.

Tot het ogenblik waarop de aanstelling van de voorzitters van de vrederechters en de rechters in politierechtbank zal rond zijn, worden deze bevoegdheden voorlopig uitgeoefend door de voorzitters van de rechtbank van eerste aanleg.

De wet van 21 maart 2014 houdt tevens een aantal bepalingen in met betrekking tot de nakende verkiezingen van 25 mei 2014 en verduidelijkt welke magistraat welke functie zal vervullen bij de verkiezingen.

7. Besluit

De gerechtelijke hervorming zal aldus volle uitwerking verkrijgen vanaf het ogenblik waarop de korpschefs (de voorzitters van de vrederechters en de rechters in politierechtbank) definitief zullen zijn aangesteld. Gelet op het razend snel tempo waarmee de hervorming wordt doorgevoerd, zal de reparatiewetgeving zich tevens op hetzelfde tempo opdringen.